'Emir komutayla sevişilmez'

Kuzey Irak Kürt yönetimi bir süre önce çok eşlilikle ilgili yeni bir yasal düzenlemeye gitti. Tedavi yöntemleri denenmesine rağmen çiftlerin çocuğu olmuyorsa çok eşliliğe izin çıktı. Yani bir sınırlama getirdi. Oysa eskiden böyle bir şey yoktu. Bahçeci Kliniği ve Alman Hastanesi Tüp Bebek Merkezi Direktörü Prof. Dr. Mustafa Bahçeci de Erbil'de, adı 'Türk Hastanesi' olan bir Tüp Bebek Merkezi açtı.

Prof. Bahçeci, Türkiye'nin en tanınmış tüp bebek doktorlarından.
13 yıldır bu uygulamayı yapıyor, 10 binin üzerinde tüp bebek onun merkezlerindeki işlemler sayesinde dünyaya geldi.
Beş tüp bebek merkezi olan Bahçeci'yle tüp bebek uygulamasını, yeni atılımlarını konuştuk. Doktorların verdikleri saatlerde cinsel ilişkiye girip çocuk sahibi olmak isteyen çiftlere 'Emir komutayla sevişilmez' diyen Bahçeci, boşanan çiftlerin embriyolarınınsa imha edildiğini söylüyor.

İkiz sayısı normalden fazla

Son dönemde çok dikkatimi çekiyor. Çevremiz ikiz bebeklerle doldu. Tüp bebek patlaması mı yaşanıyor? Herhalde bu kadar çok ikiz normal yolla dünyaya gelmiyor? Tüp Bebek sahibi olan sayısı her geçen gün artıyor mu?

Hayır. Yalnızca tüp bebek uygulaması artık daha fazla biliniyor. Evli çiftlerin yüzde 15'inde kısırlık problemi var. Bunların bir kısmı tedavi oluyor, ikiz sayısı da normalden fazla.

Kısırlığı etkileyen faktörlerin artışı söz konusu mu?

Çevre kirliliği etkiliyor. Ağır metaller, cinsel yolla bulaşan hastalıklar da kısırlığı tetikliyor.

Bazı mesleklerin daha çok risk altında olduğunu söyleyebilir miyiz?

Örneğin fırıncılar veya tellaklar. Sıcak ortamın sperm üretimi üzerinde olumsuz etkileri var. Ağır metallere maruz kalan iş kolarında da aynı durum söz konusu. Beslenme düzeni içinde toksit madde tüketimi fazlaysa bunlar da çok etkiliyor.

Sigara kısırlık yapıyor mu? Günde 3 paket sigara tüketen bir erkeğin ya da kadının üreme sağlığı etkileniyor mu?

Bu konuda çok şey söylenebilir. Sigara tüketen kadınlar daha çok düşük yapar. Sigara içen kadınlarla içmeyen kadınların oranları karşılaştırıldığında, tüp bebek şansı içmeyenlerin daha fazladır. Sigara ayrıca erken menopoz nedeni. Sigara içen erkeklerin eşleri de daha çok düşük yapıyor. Sperm hareketliliğinde de etkisi var.

100 kısır hastanın 50'si doktora gitmiyor

Düzenli adet gören her kadının çocuğu olur mu?

Bu eskidendi. 30 yaşındaki bir kadın düzgün adet görse de gebe kalamayabiliyor. Yumurta rezervlerinde azalma başlıyor. Yumurtalık rezervi azalınca tüp bebek yapmak zorunda kalıyoruz.


Bir çiftin çocuk sahibi olması nelere bağlı?

Öncelikle erkekte yeterli sayıda canlı ve hareketli sperm hücresi olup olmadığını bilmek gerekiyor.

Bu ölçülüyor değil mi?

Evet, çok basit bir yöntemle ölçülüyor. Kadının yumurta hücreleri yeterli mi, yumurtlama oluyor mu? Sperm yumurtaya ulaşabiliyor mu? Bu soruların cevaplarını bilmek gerek.

Neden ulaşamaz sperm yumurtaya?

Kanallarla ilgili sorun olabilir. Yani kanallar açık mı? Ayrıca, döllenmiş yumurta implante olabiliyor mu? Rahim içi uygun mu? Bu soruların cevabı 'evet' ise çift güvenle bir yıl normal gebelik bekleyebilir.


Kısır hastaların hepsi tedavi oluyor mu artık?

100 kısır hastanın 50'si bu nedenle doktora gitmez. Harvard Üniversitesi yapmış bu araştırmayı. Türkiye'de bu konuda bir araştırma yok.

Erkekler mikroenjeksiyon ile çok rahat

Çiftler artık 6 ay ya da 1 yıl deneyip de çocuk sahibi olamayınca tüp bebek deniyor. Bu doğru mu?

Bazı çiftlere bekleme süresi tanımak lazım, ama genelde çiftler sabısız oluyor. Bir hasta geldiğinde kanallarında problem varsa ilk önce operasyon geçiriyor. Yumurtlama tedavisine gerek olabilir. Bir süre ilaç tedavisi de uygulanabiliyor hastaya. Aşılama yapılabiliyor.

Erkeklerin artık kesinlikle çocuğu oluyor mu?

Sperm sayısı az ya da hiç olmayan erkekler var. Yok olanlarda sperm vardır ama kanallar tıkalı olduğu için dışarı atılamıyor ya da çok azdır. Böyle hastalarda mikroenjeksiyon yöntemi uygulanabiliyor. 'Erkeklerin kesinlikle çocuğu oluyor, artık kısır erkek yok' demek çok iddialı olur. Mucize yok. Evet, tıp ilerliyor. 1992'de tek sperm, tek yumurta içine konulduğundan beri gebelik elde etmek kolaylaştı. Bir sperm yetiyor. Mikroenjeksiyon çıktığından beri rahatlar. Eskiden erkekler sperm azlığını ve yetersizliğini kabul etmezdi. Sperm tahlili bile yaptırmazlardı. Sonraki dönemde 'Spermim az mı bakın bakalım hocam' diyorlar.

4 milyar dolarlık Pazar

Dünyada tüp bebek uygulamasını bir sektör gibi görebilirsiniz. 4 milyar dolarlık bir pazardan söz edebiliriz. Bu pazarda şu anda bir artış yok. Stabil bir yapı var, her sene çocuk sahibi olmak isteyen yeni hastalar geliyor, deneyenlerden bir grup da tedavi oluyor.

Rahat çiftlerin işi daha kolay

Bunca yıllık gözlemlerinize dayanarak soruyorum. Binlerce çiftle bu yola çıkıyorsunuz. Biliyoruz, her şey yolunda gitse de bazı çiftlerin çocuğu çok daha zor, bazılarınınki ise bir-iki denemede oluyor. Bunun insanların psikolojisiyle, çiftlerin uyumuyla ilgisi var mı?

Bence var. Kendisiyle kavgalı kişilerin gebelik oranları farklı oluyor. Sinirli ve kendiyle kavgalı kadınlar zor hamile kalıyor, böyle erkeklerin çocuğu daha zor oluyor. Bu da benim gözlemim. Rahat olan çiftlerin işi daha kolay. Kendisiyle barışık çiftlerin genetik güçleri de daha yüksek oluyor.

Yumurtalama dönemlerinde tedavi sürerken doktor saat veriyor, karı koca o saatte sevişiyorlar. Bu işin doğasına aykırı bir durum, bana olacağı varsa da olmaz gibi geliyor...

Bir hastaya yumurtlama ilacı döneminde bu tip reçeteler verilebiliyor. İlaçlar alındığında 24 ile 56 saat arasında yumurta çatlıyor, buna göre saat veriliyor. Ben buna 'Emir komuta altında münasebette bulunmak' diyorum. Dünya kurulduğundan beri insanlar sevişiyor. İnsanlar normal cinsel hayatını sürdürmeli. Bu emir komuta işi pek iyi değil, sizin söylediğiniz gibi. Hastalarıma 'Cinsel hayata devam, stresten uzak durun' diyorum.

Sevişmek için saat istiyorlar

Çocuk isteği insanların gözünü de döndürebiliyor. 'Doktor bey bana kesin saat verin' diyenler olmuyor mu?

Çok şikayet ediyorlar. Saat istiyorlar, doğru ama başta çok hevesleniyorlar, yapıp da olmayınca sinirleniyorlar. Uygun gün ve saat isteyip de sonuç çıkmayınca sinirleri geriliyor.

Tüp bebek tedavisi erken menopoza yol açar korkusu var kadınlarda, bu doğru mu?

Kesinlikle hayır. Biz yumurtalıkları ilaçlarla uyararak çok sayıda folikül geliştirmeye ve yumurta elde etmeye çalışırız. Tüp bebek tedavileri ile bu foliküller de uyarılır ve onlardan da yumurta elde edilir. Kısacası tüp bebek, kadınların var olan yumurtalık kapasitelerini verimli kullanmaya yönelik bir yöntem. Yani yumurtalıkları 'tüketip' erken menopoza neden olması söz konusu değil.

Tedavi sırasında kullanılan hormonların zararı var mı?

Hormon kullanımı ile bazı hastalarda yumurtalıkların aşırı uyarılmasına bağlı bir rahatsızlık gelişebilir. Bu durum geçici, genellikle kısa süreli ve kendiliğinden düzelen formda oluyor.

Kansere yol açtığı söyleniyor...

İnfertilite tedavilerinde -tüp bebeğin keşfi öncesinde de- çok uzun yıllardır kullanılan ilaçlar, yan etkileri konusunda çok fazla araştırılmıştır. Bu ilaçların kansere yol açtıklarına dair bilimsel bir kanıt yok.

Tüp bebek uygulamasında çoğul gebelik sıkça yaşanıyor. Doktorlar başarı şansı artsın diye bu yönteme başvuruyor ancak üçüz sahibi olmak çok da istenilen bir şey olmasa gerek...

Ne olursa olsun gebelik mi? Bence değil. Tüp bebek tedavilerinde çoğul gebeliklerle normalden daha sık karşılaşıyoruz. Örneğin 37 yaşında genç bir kadın tedaviyle gebe kaldığında, bunun ikiz gebelik olması olasılığı iki embriyo transfer edilmişse yüzde 30, üç embriyo transferinde de yüzde 40 civarında. Üç embriyo verildiğinde üçüz gebelik oranı de yüzde 5'tir. Çoğul gebelikler; düşük, erken doğum ve diğer gebelik komplikasyonları açısından artmış risk taşır. Bu nedenle eğilimimiz transfer edilen embriyo sayısını sınırlı tutmak olmalı. Hastanın yaşını, daha önceki denemelerini, embriyo kalitesini değerlendirir ve mümkün olan en az sayıda embriyoyu transfer ederiz. Buna rağmen üçüz gebelikle karşılaşırsak, fetus sayısını üçten ikiye indirme işlemi seçenek olarak hastaya sunulur.

Embriyolar karışmaz

Çiftler transfer edilen embriyoların kendilerine ait olduğundan nasıl emin olabiliyor? Kuşkulananlar olmuyor mu?

Laboratuvarlarda herhangi bir hatanın önüne geçmek için çok katı bir disiplin uygulanıyor. Bu disiplin denetleme kuruluşları tarafından da kontrol ediliyor ve laboratuvarlara akreditasyon veriliyor. Her basamak en az iki kişi tarafından kontrol ediliyor. Hata ve karışma gibi durumlar olasılık dışında. Hastalarımızın içi rahat olmalı.

Bana gösterdiğiniz tankın içinde 17 bin dondurulmuş embriyo vardı. Dondurulmuş embriyolar da taze embriyolar kadar iyi olabiliyor mu?

Tüp bebek tedavinizde çok sayıda kaliteli embriyo varsa, transfer edilenler haricindekiler dondurularak saklanıyor.

Neden yapılıyor bu?

Dondurulmuş embriyolar, negatif sonuç sonrasında kullanılabileceği gibi sonraki gebelik istekleri için de saklanabiliyor. Bebeklerin sağlığı konusunda çiftlerin kafasında soru işaretleri olabiliyor. Dondurulmuş embriyolarla oluşan bebeklerde daha fazla anomali görüldüğüne dair bilimsel bir kanıt yok. Yeni bir tüp bebek tedavisine baştan başlamak yerine, dondurulmuş embriyo transferi; kolay, ucuz ve daha az yorucu bir seçenek. Pek çok hastamızda bu yöntemle denendiğinde gebelik olasılığının daha düşük olduğuna dair bir ön yargı vardır ki, bu doğru değil. Yaş gruplarına baktığımızda dondurulmuş embriyo transferi ile gebelik oranları, taze embriyo transferi oranları ile benzer.

Cinsiyet belirlemek mümkün

Örneğin bebek dünyaya geldi, ama sizin elinizde çifte ait embriyolar kaldı, bunlar ne oluyor? Ya da sonuçta bebek filan olmadı, çift boşandı, ne oluyor embriyolar?

Saklanan embriyolarla ilgili kararlar, aile tarafından veriliyor. İstenildiğinde embriyolar imha ediliyor veya aileye teslim ediliyor. Embriyo dondurma işlemi öncesinde çiftlere ayrıntılı bir bilgilendirilmiş onama formu imzalatıyoruz. Yasal olarak çiftlerden birinin ölümü veya boşanma durumunda embriyolar imha ediliyor.

Bebeğin cinsiyetini aslında teknik olarak seçmek mümkün. Ama bu yasal değil. İsteyen çiftler oluyor mu?

Günümüzde, rahim içine yerleştirmeden önce embriyoların cinsiyet kromozomlarını belirlemek ve seçim yaparak transfer etmek teknik olarak mümkün. Ancak, sadece cinsiyete bağlı geçiş gösteren bazı genetik hastalıkların varlığı durumunda böyle bir seçim uygulanabiliyor. İsteğe bağlı cinsiyet seçimi ülkemizde yasal değil.

Bekarların tüp bebek uygulamasından yararlanması Türkiye'de mümkün mü?

Bekar kadın yasal olarak tüp bebek yaptıramıyor, sperm bankasını kullanamıyor.

Kıbrıs'ta bu tip merkezler var, biri de sizin merkeziniz değil mi?

Evet. Orada yapılıyor. Bence yasal olmalı. İnsanlar istedikleri gibi yaşamalı. Zaten isteyenler başka ülkelere gidip yaptırıyor. Türkler Kıbrıs, Yunanistan, Fransa ve İspanya'da bu işlemleri yaptırıyor.

Obezlik doğurganlığı azaltıyor

Prof. Dr. Bahçeci şişmanlık ya da aşırı zayıflığın doğurganlığa etkisi var mı sorusunu şöyle yanıtlıyor: 'Hem annenin hem de babanın aşırı zayıf ya da aşırı kilolu olması kısırlık nedeni olabiliyor. Özellikle obezlik doğurganlığı azaltıyor. Dengeli ve sağlıklı beslenme, yumurta ile spermin kalitesini ve döllenmeyi direkt etkiliyor.'
Mustafa Bahçeci sağlıksız beslenenlerin sorunları konusunda ise şunları söylüyor: 'Erkekte sperm sayısı ve kalitesini azaltıyor, kadında adet düzensizliğine neden olarak yumurta üretimini engelliyor. Doğal gebe kalmayı zorlaştırırken, düşükleri hızlandırıyor.'

Tüp Bebek tedavisine başlamadan önce...

Yeterli miktarda meyve, sebze ve tahıl tüketin.
Kolesterolü düşük yiyecekler yiyin.
Yiyeceklerinizdeki şeker oranını sınırlayın.
Yiyeceklerinizdeki tuz oranını sınırlayın.
Lifli yiyecekler tüketin.
Alkol tüketiminizi sınırlandırın, mümkünse tamamen kesin.
Çay ve kafein tüketiminizi sınırlandırın.

Uygulama nasıl yapılıyor?

Fotoğrafları çeken arkadaşım Gamze ile birlikte Alman Hastanesi'ndeki Tüp Bebek Merkezi'ndeydik. Bir erkek hastadan alınan meniden, spremler seçildi. Bilgisayar ekranına yansıyan bu seçimde en sağlıklı spremler yakalandı. Ve bir pipet yardımıyla hastanın eşinin daha önceden hazırlanan yumurtasına sperm mikroenjeksiyon yöntemiyle yerleştirildi.
Bu uygulamaları kısaca özetlemek gerekirse...

Tüp bebek yönteminde kadınlara yumurtlamayı sağlayan ilaçlar veriliyor. Bunlar özel bir teknikle toplanıyor, laboratuvar koşullarında spermle bir araya getiriliyor. Tüp bebek uygulamasında belli sayıda seçilen spermler laboratuvar ortamında yumurtanın etrafına bırakılıyor. Döllenen yumurtalar embriyo haline geldiğinde anne rahmine yerleştiriliyor.

Mikroenjeksiyon yönteminde ise tek bir sperm alınıyor, mikroskop altında mikro pipetler yardımıyla yumurtanın içine bırakılıyor.

13 yılda 25 bin tedavi yaptım

Kaç tüp bebek uygulaması yaptınız?

İstanbul'da 13 senedir çalışıyorum. Bu dönem içerisinde 25 binin üzerinde tüp bebek yaptım. Bunun üçte biri, yani 10 bin çocuk doğmuştur.

Kaç merkeziniz var?

İkisi Türkiye'de, üçü Erbil, Kıbrıs ve Bakü'de olmak üzere 5 merkezim var.

İlk yurtdışı merkezinizi nerede açtınız?

Dışarıdan hastalar vardı. İlk Balkanlar'da, Makdonya'da açmak istiyordum ama rastlantılar beni Bakü'ye götürdü. Orada bir grupla birlikte olduk. Bakü'yü 2004'te açtık. Çok başarılı bir merkez oldu.

Sonra Kıbrıs'ı mı açtınız?

Evet. Kıbrıs'ta yasalar müsait. Sperm Bankasını da kullanabiliyoruz. Yasal olarak spermleri Danimarka'dan getirtiyoruz. Yumurta bağışçıları da var. Testler yapılıyor. Bağışçılarından alınan yumurta ve bankadan alınan spermle embriyo hazırlanıyor.

Maliyeti 1500 ila 3000 dolar

Neden Erbil'de bir merkez açtınız?

O yörede çok ilgi ve ihtiyaç vardı. Bize oradan da hasta geliyordu. Merkezimiz henüz 8 aylık. Erbil'de sağlık hizmetlerinde Ürdün ve İran hakimiyeti vardı, ama bizim tüp bebek merkezimiz ilk oldu. Hastalar çok ihmal edilmiş. Yıllardır gerçek anlamda merkez olmadığı için tedavi olamamışlar. Türkiye'ye gelenlerin vize alması, uçak masraflarını karşılamaları çok zor oluyordu. Genelde ileri yaşta hasta var. Erbil'de yasal olarak çok eşliliğe müsaade edilmiyor, yasaklandı. Eğer çiftin çocuğu olmuyorsa çok eşliliğe izin var. Bu yüzden çocuğu olmayan çiftler tedavi yöntemlerini deniyor.

Tüp bebek uygulaması kaç kez denenmeli?

Bu hastaya göre değişir. Altı sefer denenebilir. Hastanın sabrı ve mali durumu yetecek mi? Hepsini düşünmek lazım.

Tüp bebek uygulamasının maliyeti ne kadar?

1500 dolarla 3 bin dolar arasında değişiyor. Bu merkeze ve uygulamaya göre farklılık gösteriyor. Her uygulamada yüzde 10 civarında indirim yapılıyor.

Elif Ergu Vatan